ارنواز :آنکه سخنش رحمت آورد

ارنواز ،نام یکی از دو دختر جمشید که در اصل arenavak است که مرکب است 

از اَرنه به معنی «سزاوار و خوب»

و واز به معنی«واژه و سخن»

پس معنی ترکیبی کلمه «آنکه سخنش رحمت آورد» می باشد.

ارنواز در اوستا با نام‌های اَرِنَواچی و اَرِنَواچ آمده‌است. در پی نوشت نام ارنواز در فرهنگ واژه‌های اوستا آمده‌است:

ارنواز (ارنواجی‌) به برگردان پرفسور کانگا نام یکی از خواهران جمشید شاه است. بنا بر شاهنامهٔ فردوسی ارنواز نام یکی از دختران جمشید است که هنگامیه که ضحاک به جمشید شاه پیروز شد او و خواهرش شهرناز، هر دو به دست ضحاک افتادند و سرانجام ................

 از ادامه مطلب دیدن فرمایید

ارنواز ، نام یکی از خواهران جمشید شاه است. بنا بر شاهنامهٔ فردوسی ارنواز نام یکی از دختران جمشید است که هنگامیه که ضحاک به جمشید شاه پیروز شد او و خواهرش شهرناز، هر دو به دست ضحاک افتادند و سرانجام به دست فریدون از بند ضحاک رهایی یافتند.

از نام شهرناز در فرهنگ واژه‌های اوستا چیزی یافت نشد

نخستین زنان در شاهنامه چه کسان هستند و از نظر نوشتار دینی و نوشتار ملی چه تفاوتی با هم دارند؟

در شاهنامه نخستین زن یا بهتر بگویم دو نخستین زن، زیرا دو زن با هم یکسان و همراه درون نوشته ها می شوند، دو دختر (در برخی موارد می گویند دو خواهر) جمشید بودند، که اژی دهاک (ضحاک)

پس از چیرگی بر جمشید آنان را به همسری می گیرد، نخستین بار این گونه توصیف می‏شوند.

دو پاکیزه ازخانه‏ی جمّشیـــــــد

بـرون آوریدند لـرزان چو بید

که جمشید را هر دو دختر بدند

سر بانوان را چو افســـر بدند

ز پوشیده رویان یکی شــهرناز

دگر ماهروئــــی به نام ،ارنواز

شهرناز و ارنواز نام دو دختر جمشید در شاهنامه هستند که نخستین زنان شاهنامه شناخته می‏شوند. این دو بانو در اوستا به ترتیب سنگهَوک sanghavak و ارنوک arenavak آمده اند. این دو بانو بعد از این که به دست اژی دهاک می افتند به وی سپرده می‏شوند.

در شاهنامه چاپ مسکو دو بیت است که در میان قلاب قرار دارد و توضیح در مورد سرانجام بعد از دستگیری آنان به دست اژی دهاک است. این دو بیت که در قلاب است در چاپ باستفری بیرون

از قلاب قرار دارد (بیت هایی که در قلاب است نشانگر الحاقی بودن است) این چنین آمده است:

به ایـوان ضحاک بردندشان

بــــدان اژده‏هافـش سپردندشــان

بپر دختشان از ره بدخویـــی

بیاموختندشان تنبل و جادویـــــی

در این دو بیت واژه ای که می تواند مورد توجه قرار گیرد جادویی است ؛ پیش‏تر اشاره‏ای کردیم به زنان جادو که به آن در پهلوی پری گویند، پری‏ها زنان جادوگر و در ادبیات ما پریان (در ادیان ابراهیمی شاید همان جن) موجودات شر بوده اند. پریان آدمی را آسیب می‏رساندند و مایه‏ی فتنه بودند. در داستان‏های شهرزاد ِ قصّه‏گو می توانیم نمونه‏هایی از آن را پیدا کنیم یا در داستان عامیانه‏ی امیرارسلان نامدار، این جادوگران مایه‏ی آسیب وگمراهی جامعه بودند و با افسون‏های خود به دین راستی ضربه می‏زدند. ابتدا این زنان چهره‏ای مقدس داشته اند ؛ هنگامی که جوامع ابتدایی در متن خرافات زندگی می‏کردند و این نوع زنان ومردان جادوگر حافظ جامعه به نوعی پنداشته شدند اما با تغییرات فرهنگی ایران و آمدن پیامبر زردشت بزرگ این نقش مانند دیگر نقش‏های خرافه‏ای و پنداری نادرست بدل به دیوها، که روزگاری خداهای هند و ایران بوند، شدند که نوعی دشمن دین مزدیسنی به شمار می‏رفتند.اژی دهاک که در اوستا از دیوان و دشمنان مزدیسنی است وموجودی سه کله‏ی سه پوزه‏ی شش چشم و مایه‏ی آسیب آدمی تصویر شده است. باید هم همسرانی همانند داشته باشد که او را در آسیب رساندن به مزدیسنان همراهی کنند.اگر چه در شاهنامه جنبه‏ی ملی این اسطوره بیش‏تر از جنبه‏ی دینی است اما در زوایای پنهان می توان اندیشه‏های ضد دینی اژیدهاک و فساد او را دید.

در هنگام قیام فریدون و کاوه بر اژی دهاک بخشی از نیایش‏های فریدون برای دست‏یابی بر آژی دهاک به شهرناز و ارنواز اختصاص دارد. در اوستا سه بار نام شهرناز و ارنواز آمده و آن هم در بخش یشت‏ها است و در نیایش‏های فریدون نام این بانوان آمده است.در آبان یشت (یشت 5) که اختصاص به ایزد بانو اردوی سوره آناهیتا دارد در کرده‏ی نهم بندهای 33تا35، در گوش یشت (درَواسپ یشت) که یشت نهم است- کرده ی سوم بندهای 13تا15 و در رام یشت که یشت پانزدهم است کرده‏ی ششم بندهای 23تا25 بیان کننده‏ی نیایش‏های فریدون به ایزدان است ، برای دست‏یابی به آنچه که می‏خواهد. متن نیایش فریدون در تمامی یشت‏های گفته شده چنین آمده است:« مرا این کامیابی ارزانی‏دار که من بر «اژی دهاک»- [اژی دهاک] سه پوزه‏ی سه کله‏ی شش چشم، آن دارنده‏ی هزار [گونه] چالاکی، آن دیو بسیار زورمند دروج، آن دروند آسیب رسان جهان و آن زورمندترین دروجی که اهریمن برای تباه کردن جهان اشه، به پتیارگی در جهان استومند بیافرید- پیروز شوم و هر دو همسرش «سنگهوک» و «ارنوک» را- که برازنده‏ی نگاه‏داری خاندان و شایسته زایش و افزایش دودمانند- از وی بربایم.»

ایزدان نیایش‏های فریدون را پاسخی مثبت می‏دهند و فریدون به کامیابی می‏رسد.

نکته‏ای که در این بند از یشت‏ها مهم است این است که این دو بانو به عنوان دختران جمشید نیامده اند اما در نوشتارهای پهلوی آنان به عنوان دختران جمشید آمده اند و در شاهنامه هر دوی اینان عنوان شده.

در شاهنامه علت این که این دو همسر اژی دهاک شده اند را گفتگوی ارنواز با فریدون این گونه بیان می‏کند:

چو بشنید ازو این سخن ارنــــــواز

گشــاده شــــدش بر دل پاک راز

بدو گفت شاه آفریدون تویـــــــــــی

که ویران کنی تنبل و جادویـــی

کجا هوش ضحاک بر دست توست

گشاد جهان بر کمربست توست

زتخم کیـــــان ما دو پوشــیده پــاک

شـــده رام با او ز بـیم هـــــلاک

همی جـفـتـن و خاست با جفـت مــار

چگونه تـوان بردن ای شـهریار؟

فریدون پس از نیایش با ایزدان به جنگ اژی دهاک می‏رود و وی را شکست می‏دهد. در هنگام درون شدن به کاخ اژی دهاک زنانی را که در پی آنان بوده است را می‏یابد.

ز اسب اندرون آمد به کاخ بزرگ

جهان ناسپرده جــوان ستـــرگ

برون آوریــــــد از شبـســتان اوی

بتان سیه چشم خورشید روی

بفرمود شستن سرانشـــان نخـسـت

روانشان از آن تیرگـی‏ها بشست

ره داور پـــــــــــاک بـنـمـودشــان

از آلودگـــــــی پـس بـیـالـودشـان

طبیعی است زنانی که هر چند ناخواسته با اژی دهاک نشست و برخاست کرده اند از راه مزدیسنی (توجه به دین زردشتی ننمایید اینجا منظور مزدیسنی پیش از زردشت است) به دور شده اند و راه جادو آموخته اند و بدل به پری شده اند. ابتدایی ترین کار این است که آنان را از این آلودگی بپالایند. فریدون آن‏ها را هم از نظر جسمانی و ظاهری و هم از نظر روانی و اعتقادی دگرگون می‏کند و به سوی تفکر و اندیشه و فرهنگ نیک بر می‏گرداند.در دین زردشتی هم پاکی تن اهمّیّت دارد که باید کارهای بیرونی و ظاهری را انجام داد و هم اندیشه‏ها. البته می دانیم که در دین زردشتی اندیشه مهم ترین رکن در دین ست و با اندیشه‏های نیک است که کارها را می‏توان به راستی کشاند.

دکتر بهمن سرکاراتی  دانشمند زردشتی در پژوهش ارزنده‏ی خود به نام «بنیان اساطیری حماسه‏ی ملی ایران»این دو خواهر را تجسم مردمانه‏ی دو فروزه و امشاسپند خرداد و امرداد می‏شمارد. برای آشنایی اندک می‏گویم که این فروزه‏ها که هستند. فروزه‏ی خرداد در اوستا هوروتات و در پهلوی خردات یا هرداد به معنی رسایی و کمال در گاهان یکی از فروزه‏های «مزدااهورا» و در اوستای نو، نام یکی از امشاسپندان و نماد کمال و رسایی آفریدگار است که با سپندارمذ و امرداد گروه سه گانه ی امشاسپندان بانوان را تشکیل می‏دهند.

منابع

شاهنامه _فردوسی بزرگ

اوستا_ برگردان جلیل دوست خواه

سیری در آموزش های گاث‏ها –شاد روان موبدان موبد رستم شهزادی بندهشن

فلسفه ی زرتشت (دیدی نو از دین کهن)- فرهنگ مهر

ایران نامک -امان الله قرشی

کیانیان - آرتور کریستین سن

آناهیتا در اسطوره های ایرانی -سوزان گویری

زن در اساطیر ایرانی – عبدالوهاب ولی

ایران از آغاز تا اسلام – رومن گیر شمن

تاریخ هرودوت

 لطفا نظرات خودتونو برامون بنویسید